Category: Türkçe
Bu yazımda sizlerle 2013 yılında Elbruz Yılmaz'dan dinlediğim bir konuşmada aldığım notları eklemeler yaparak paylaşacağım. Aradan zaman geçtiği için eksik ya da hatalı noktalar olabilir, varsa lütfen düzeltin. Elbruz Bey bize patent, trademark, copyright, trade secret gibi kavramlardan bahsetmişti. Bu kavramlar şirketlerin Intellectual Proprety denilen entellektüel haklarını korumak üzere çıkmış koruma kalkanları. Çeşitli koruma yöntemleri var. Bu kalkanlar faaliyet gösterilen her ülkede ayrı ayrı kullanılmalı.
Patent
Öncelikle ürünler için patentleme yoluna gidilebiliyor. Piyasadaki alternatiflerinden bariz farklı olan ürün çözümleri patentlenebiliyor. Patentler 20-22 yıl geçerli. Patent alabilmek için söz konusu buluşun daha önce kamuoyunda başka birisi tarafından paylaşılmamış olması, yani yeni/özgün olması gerekmekte. Şu durumda bir buluş hakkında patent alınmasını engellemek istiyorsanız o buluşu kamuoyuna açıklayabilirsiniz, artık kimse patentini alamaz. Patent işlerinde noterin hiçbir hükmü yok. Ben noterden ilk yaptığıma dair belge almıştım vs. yaklaşımları kabul edilmiyor.
Bununla birlikte Avrupa'da Yazılım Patenti mevcut değil. Yazılım, copyright ile korunuyor. İyi fikirler patentlenebilir ya da patentli ürünler iyi fikirdir denemez. Şu sıralar Samsung ve Apple gibi firmalar neredeyse aklına gelen her kelimenin patentini alacak. Bu da patentin doğasının yitirilmesine sebep oluyor. Patentin asıl amacı buluş yapan insanların ödüllendirilmesi ve bu sayede buluşların artması. Ama gelinen noktada büyük firmalar diğer firmaların geliştirme yapmasının önünü tıkamak istercesine irili ufaklı patentler alıyorlar. Bu da gelişimi engelliyor. Örneğin 3D yazıcı 20-30 yıl önce icat edildiğinde patenti alındığı için 20-30 yıldır icat eden firma dışında hiçbir firma bu konuda geliştirme yapamıyordu, zira ödemeleri gereken ücret çok yüksekti, tüm karlılığı götürüyordu. Patentin süresinin dolmasıyla birlikte bir çok şirket bu işe girişti ve sektör yılda %95 hızla büyümekte.
Bir başkasının patentini ücret karşılığında kiralayabilir, ya da satışlarınızdan komisyon vermekte anlaşabilirsiniz. Ya da yüksek bir tutar vererek patentin kullanım hakkını satın alabilirsiniz. İsterseniz rakip teknoloji olarak gördüğünüz bir teknolojinin patent hakkını satın alarak rakiplerinizi durdurabilirsiniz. Çoğu zaman patenti satın alma tercih ediliyor. Lisanslama yöntemi pek karlı görünmüyor çoğu zaman, zira patent sahibi rakip oluşturmayacak kadar yüksek oranlar istiyor.
Türkiye'de patent başvurusunda aracı olacak yetkili pek yokmuş (ya da yeterli değiller). 3000-5000$ civarında tutarlarda Avusturya/Rusya üzerinden incelemeli yapılabiliyor. European Patent Office'e bağlı bir patent vekili işlemlerinizi görüyor. Hangi ülkelerde patent almak istediğinizi seçiyorsunuz. Farklı ülkeler için aynı anda başvurursanız hepsi geçerli, ama farklı zamanlarda olursa sonrakiler geçersiz hale gelir. Her ülke 100-12000$ arasında ücrete ek olarak yıllık 3000-7000$ bakım ücreti istiyor.
Copyright (Telif Hakkı)
Copyright (telif hakkı) ise daha ziyade içerik için kullanılan bir koruma kalkanı. Yazı, fotoğraf, sanat eseri vs. için bir copyright söz konusu. Normal şartlar altında herkesin eseri yasalarla korunuyor ancak bunu tescillemek daha garantili çözüm sunuyor. Copyright 60-100 yıl süreyle geçerli olabiliyor. ABD'deki Copyright kuralları. Blog yazanlar için copyright mevzusu hakkında bir yazı.
Trademark (İsim Hakkı)
Trademark (isim hakkı) ise bir şirketin kendisi, bir ürünü ya da hizmeti için kullandığı bir terimin başkaları tarafından taklit edilmemesi için geliştirilmiş bir koruma. Bu da 60-100 yıl geçerli. Diyelim ki Mukataloparota diye bir ürün çıkardınız ve çok tuttu. Birisi de gidip aynı isimde ya da Mukatoloparola şeklinde bir harf farklılık içeren isimle taklit bir ürün çıkardı. Eğer isim hakkını aldıysanız bu duruma itiraz edebilirsiniz. Burada da yine çok genel isimlerin hakkını alan firmalar diğer insanların alanını kısıtlamakta.
Trade Secrets (Ticari Sır)
Bir de Trade Secrets (ticari sır) mevcut ki daha çok malzemeler için kullanılıyor. Kola firmalarının formüllerini saklaması gibi. Bu bilgiler kimseyle paylaşılmıyor ve taklit edilmelerinin tek yolu ters mühendislik ile ürünü analiz edip deneme yanılma yoluyla aynı ürünü elde etmeye çalışmak.